काठमाडौँ। अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले हालै रक्षा मन्त्रालय (Department of Defense) लाई पुनः ‘युद्ध मन्त्रालय’ (Department of War) बनाउने गरी कदम चालेका छन् । ट्रम्पका अनुसार अमेरिका विगत लामो समयदेखि विश्वव्यापी सुरक्षा चुनौती र प्रत्यक्ष सैन्य संलग्नतामा सक्रिय भएकोले यसको आधिकारिक नामाकरण गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको छ । ट्रम्पले यस सम्बन्धमा शुक्रबार एक कार्यकारी आदेशमा हस्ताक्षर गर्ने तयारी पनि गरेका छन्। उक्त आदेशले रक्षा मन्त्रालयलाई दोस्रो नयाँ नामको रूपमा प्रयोग गर्ने प्रावधानसमेत राख्नेछ । सोही आदेशअन्तर्गत वर्तमान रक्षामन्त्री पिट हेग्सेथलाई ‘युद्ध मन्त्री’ को रूपमा सम्बोधन गर्न निर्देश दिइने बताइएको छ ।
पेन्टागनमार्फत अमेरिकी सेनाको सम्पूर्ण गतिविधि सम्हालिने गर्दछ । यसअघि पनि अमेरिकी संघीय सरकारको प्रारम्भिक चरणमा हालको रक्षा मन्त्रालयलाई ‘युद्ध मन्त्रालय’ नै भनिन्थ्यो। सन् १७८९ मा यस मन्त्रालयलाई अमेरिकी राष्ट्रपतिको क्याबिनेटको प्रमुख अंगका रूपमा गठन गरिएको थियो । त्यतिबेला यसको नाम नै युद्ध मन्त्रालय राखिएको थियो र उक्त नाम करिब डेढ शताब्दीभन्दा बढी समय अर्थात् सन् १९४७ सम्म कायम रह्यो । दोस्रो विश्वयुद्धपछि अमेरिकी राजनीतिक र सुरक्षा रणनीतिमा आएको परिवर्तनका कारण यसलाई आधिकारिक रूपमा रक्षा मन्त्रालय भनेर पुनः नामकरण गरिएको थियो।
यद्यपि, कार्यकारी आदेशमार्फत मन्त्रालयको नाम फेरिने विषयको कानुनी प्रक्रियामा जटिलता रहेको अन्तराष्ट्रीय संचार माध्यमहरुले उल्लेख गरेका छन् । अमेरिकी संविधानअनुसार मन्त्रालय वा कार्यकारी निकाय सिर्जना गर्ने र तिनको नाममा स्थायी परिवर्तन गर्ने अधिकार अमेरिकी कङ्ग्रेससँग मात्र रहन्छ। यसको अर्थ, राष्ट्रपति ट्रम्पले दिने आदेशले तत्कालीन प्रयोगमा प्रभाव पार्न सक्ने भए पनि स्थायी रूपमा मन्त्रालयको नाम युद्ध मन्त्रालय बनाइँदैन । त्यसका लागि कङ्ग्रेसले विधेयक पारित गरी कानुनमै संशोधन गर्नुपर्ने हुन्छ ।
विश्लेषकहरूले ट्रम्पको यो निर्णयलाई अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा नीतिमा बढ्दो आक्रामकता झल्काउने संकेतका रूपमा लिएका छन् । तर कतिपयले भने ‘युद्ध मन्त्रालय’ नाम पुनः प्रयोग गर्नु अमेरिकाको सैन्य शक्ति र प्रतिरोध क्षमताको बारेमा स्पष्ट सन्देश दिनुपर्ने समय आएको प्रमाण हो भनेर प्रशंशा पनि गरीरहेका छन् । तर आलोचकहरूले भने यसलाई शीतयुद्धकालीन मानसिकता फर्काउने खालको कदम भन्दै आलोचना गरिरहेका छन् । ट्रम्पका आलोचाकहरुका अनुसार रक्षा मन्त्रालय नाम स्वयंले अमेरिका शान्ति, सुरक्षा र संरक्षणमा प्रतिबद्ध रहेको सन्देश दिन्छ, तर युद्ध मन्त्रालय भनेको आक्रामकता र द्वन्द्व उन्मुख नीति झल्काउने नाम हो ।
यसैबीच अमेरिकी प्रशासनमा हुने नाम परिवर्तनले कूटनीतिक क्षेत्रमा कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने विषयमा पनि बहस सुरु भएको छ । यदि अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले यसलाई अमेरिका पुनः युद्धमुखी मुलुक बन्दैछ भन्ने सन्देशका रूपमा ग्रहण गरे, अमेरिकी छवि र सहकार्यमा नकारात्मक असर पर्न सक्ने सम्भावना रहेको विज्ञहरूको तर्क छ ।
(अन्तराष्ट्रीय संचार माध्यमको सहयोगमा तयार पारीएको।)
