काठमाडौँ । रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले चीनको तियानजिनमा सम्पन्न शाङ्घाई सहयोग संगठन (SCO) को शिखर सम्मेलनको क्रममा नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई रुस भ्रमणको लागि दिएको निम्तोलाई कूटनीतिक जगतले निकै महत्वका साथ लिएको छ। पुटिनले ओलीलाई दिएको निम्तो सामान्य होइन, बरु “दुर्लभ” अवसरका रूपमा चित्रण गरिएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिक परिप्रेक्ष्यमा नेपालजस्तो सानो मुलुकका नेताहरूमध्ये पुटिनले औपचारिक रूपमा निम्तो दिनु नै असाधारण घटनाको रूपमा लिइन्छ। यसले नेपाल-रुस सम्बन्धलाई नयाँ उचाइमा पु-याउने संकेत गरेको देखिन्छ।
पुटिनले ओलीसँगको भेटमा नेपाल-रुस सम्बन्धलाई ऐतिहासिक मित्रता र विश्वासमा आधारित रहेको बताएको अन्तराष्ट्रीय संचार माध्यमहरुले उल्लेख गरेका छन् । उनले दुवै देशबीच कुनै गहिरो समस्या नभएको र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्दाहरूमा पनि नेपाल र रुसको अडान प्रायः नजिक रहेको उल्लेख गरे। यस प्रकारको टिप्पणीले नेपाल र रुसबीचको सम्बन्ध केवल औपचारिक कूटनीति मात्र नभई साझा दृष्टिकोण र परस्पर सम्मानमा आधारित रहेको प्रस्ट पार्छ।
नेपाल-रुस सम्बन्ध
रुस र नेपालको सम्बन्धको इतिहासलाई हेर्ने हो भने यसको आधारशिला सन् १९५६ मा नै राखिएको थियो। त्यसयता दुवै मुलुकबीच शिक्षा, प्राविधिक सहयोग, पूर्वाधार विकास, सांस्कृतिक आदान–प्रदान, र राजनीतिक समर्थनजस्ता क्षेत्रहरूमा उल्लेखनीय प्रगति भएको छ। नेपालका सयौं विद्यार्थीहरू रुसमा अध्ययन गरेर फर्केका छन्, जसले नेपालको प्राविधिक तथा शैक्षिक क्षेत्रमा योगदान पुर्याएका छ । त्यस्तै, रुसले नेपाललाई विभिन्न प्राकृतिक स्रोतहरूको उपयोग, ऊर्जा उत्पादन र स्वास्थ्य क्षेत्रमा पनि सहयोग गर्दै आएको छ।
अर्को वर्ष अर्थात् सन् २०२६ मा नेपाल–रुस कूटनीतिक सम्बन्धको ७० औं वर्ष पुग्दैछ। पुटिनले यस अवसरलाई विशेष महत्वका साथ लिनुपर्ने बताएका छन्। यस्तो ऐतिहासिक वर्षको सन्दर्भमा ओलीलाई दिएको भ्रमण निम्तोलाई कूटनीतिक मात्र नभई प्रतीकात्मक महत्व पनि रहेको देखिन्छ। ७० वर्षे सम्बन्धलाई नयाँ स्वरूप दिने, रणनीतिक साझेदारीलाई अझ मजबुत बनाउने, र भविष्यमा नेपाल-रुस सहकार्यलाई प्रस्ट मार्गचित्र दिने अवसरको रूपमा यसलाई हेर्न सकिन्छ।
भूराजनीतिक दृष्टिले पनि पुटिनको निम्तो महत्वपूर्ण छ । हालको अन्तर्राष्ट्रिय शक्ति सन्तुलनमा रुस पश्चिमी मुलुकहरूसँग तनावपूर्ण अवस्थामा छ भने चीनसँग घनिष्ठ सम्बन्ध विस्तार गर्दै गएको छ। यस्तो अवस्थामा नेपालले असंलग्न परराष्ट्र नीतिको सन्तुलन कायम राख्दै रुससँग सम्बन्ध सुदृढ गर्नु रणनीतिक हिसाबले पनि फाइदाजनक हुन्छ। रुससँग नजिकिनुले नेपालले ऊर्जा, पूर्वाधार, विज्ञान–प्रविधि तथा पर्यटन क्षेत्रमा नयाँ अवसर पाउन सक्छ।
प्रधानमन्त्री ओलीका लागि यो निम्तो व्यक्तिगत राजनीतिक सन्दर्भमा पनि विशेष मानिन्छ। उनले नेपाललाई असंलग्न परराष्ट्र नीतिको धरातलमा राख्दै ठूला शक्तिहरूसँग सम्बन्ध सन्तुलन गर्नुपर्ने जिम्मेवारी बोकेका छन्। चीन र भारतसँगको सम्बन्धलाई सन्तुलनमा राख्दै रुससँग मित्रता प्रगाढ बनाउन सक्ने क्षमता देखाउन पाउनु उनको कूटनीतिक उपलब्धि हुनेछ। साथै, यो निम्तोले ओलीको अन्तर्राष्ट्रिय प्रोफाइललाई पनि बलियो बनाउनेछ।
अन्ततः, पुटिनले दिएको रुस भ्रमणको निम्तोलाई नेपालले आफ्नो दीर्घकालीन रणनीतिक हितसँग जोडेर अघि बढाउन सक्ने हो भने यसले नेपालको परराष्ट्र नीतिमा नयाँ अध्याय खोल्नेछ। ७०औं वार्षिकोत्सवको सन्दर्भमा हुने सम्भावित ओलीको भ्रमण केवल औपचारिकता मात्र नभई भविष्यका सहकार्यका लागि ठोस मार्गचित्र निर्माण गर्ने अवसर हुनेछ। यसैले, यो निम्तोलाई नेपालले गम्भीरता र सूझबूझका साथ सदुपयोग गर्नुपर्ने देखिन्छ।
